Η κρίση για αρχάριους - ΑΕΠ, Κρατικά Έσοδα, Δημόσιος Τομέας

ΚΕΦ Β. Κρατικά Έσοδα και Δαπάνες

ΑΕΠ και κρατικά έσοδα.

Όπως είδαμε σε προηγούμενη ενότητα, θεωρητικά μια χώρα με μεγάλο ΑΕΠ σε σχέση με το χρέος της έχει καλύτερες πιθανότητες να το εξυπηρετήσει. Το ΑΕΠ μιας χώρας όμως δεν είναι τα έσοδα της. Το λέμε αυτό γιατί μόνο τα έσοδα μιας χώρας μπορούν να πληρώσουν ένα χρέος και όχι το ΑΕΠ της. Δυο χώρες δηλαδή με ίδιο ΑΕΠ μπορεί να έχουν διαφορετικά έσοδα.

Ας φανταστούμε λοιπόν δύο επιχειρήσεις με ίδιο χρέος, ίδια έσοδα και διαφορετικό τζίρο (ΑΕΠ). Η Α' επιχείρηση έχει έσοδα 50.000 ευρώ και τζίρο 200.000. Η Β' επιχείρηση έχει πάλι έσοδα 50.000 ευρώ και τζίρο 150.000.

Από τη στιγμή που και οι δύο επιχειρήσεις έχουν το ίδιο χρέος ποιος παράγοντας ορίζει πως η Α' επιχείρηση είναι πιο φερέγγυα από τη Β';

Ο λόγος είναι πως μια επιχείρηση με μεγαλύτερο τζίρο μπορεί θεωρητικά πιο εύκολα να αυξήσει και τα καθαρά της κέρδη αν χρειαστεί. Για να πάμε όμως στο παράδειγμα των χωρών βλέπουμε πως για το κατά πόσο είναι αξιόχρεη μια χώρα δεν εξετάζονται τα έσοδα της αλλά το ΑΕΠ, πιθανό για τον ίδιο λόγο. Πιθανό δηλαδή θεωρείται πως μια χώρα με μεγαλύτερο ΑΕΠ μπορεί να αυξήσει πιο εύκολα τα έσοδα της μέσω φορολογίας ή μέσω κάποιου άλλου τρόπου.

Είναι γνωστό το πρόβλημα της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα. Το πρόβλημα αυτό απεικονίζεται στο μέγεθος έσοδα προς ΑΕΠ.

Η Ελλάδα καταφέρνει να μετατρέψει σε έσοδα δημοσίου μόνο το 20% του ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 29%. Σημειώνουμε ξανά πως παρά το γεγονός πως για την αξιολόγηση χρέους χρησιμοποιούμε το χρέος ανά ΑΕΠ θα είχε νόημα να δούμε και το χρέος σε σχέση με τα έσοδα μιας χώρας. Στην πραγματικότητα αυτή την προσέγγιση ακολουθούμε στη περίπτωση των μικρών επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Ο ιδιοκτήτης καταστήματος που έχει χρέος στην τράπεζα και πληρώνει κάθε μήνα τις δόσεις των δανείων του, αυτό που εξετάζει είναι αν μπορεί να πληρώνει το χρέος του με βάση τα κέρδη του και όχι τον τζίρο του.

Έσοδα και δημόσιος τομέας

Ένα από τα επαναλαμβανόμενα μηνύματα που παρήγαγαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, προκειμένου να εξηγήσουν την κρίση είναι ο "υπέρογκος δημόσιος τομέας". Ο "υπέρογκος δημόσιος τομέας" συνοδευόταν μάλιστα με τη φράση πως "δανειζόμασταν για να πληρώνουμε μισθούς και συντάξεις". Οι φράσεις αυτές, ιδιαίτερα στην αρχή της κρίσης, έχουν επαναληφθεί σε τέτοια συχνότητα και ένταση που μπορεί κάποιος εύκολα να υποθέσει πως οι δαπάνες για μισθοδοσία και συντάξεις είναι τόσο μεγάλες που ξεπερνούν τα κρατικά έσοδα. Οτι δηλαδή είναι τόσα πολλά τα χρήματα που χρειαζόμαστε για τους "υπέρογκους" μισθούς που δε φτάνουν τα χρήματα που συλλέγουμε από τη φορολογία, εξού και ο δανεισμός. Στην πραγματικότητα οι δαπάνες για μισθούς και συντάξεις στο ατυχές έτος 2009 ήταν 26 δις ενώ τα κρατικά έσοδα ήταν γύρω στα 50 δις για εκείνη τη χρονιά. Βλέπουμε δηλαδή πως το κόστος για το οποίο συζητάμε υπερκαλύπτεται από τα έσοδα που προκύπτουν από τη φορολογία. Με λίγα λόγια είναι προφανές πως δε δανειζόμαστε για να πληρώσουμε μισθούς και συντάξεις. Βεβαίως το κράτος έχει και άλλα έξοδα και με κάποιο τρόπο δημιουργείται το πρωτογενές έλλειμμα για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω. Το ερώτημα είναι γιατί εστιάζουμε στη συγκεκριμένη δαπάνη και δε γίνεται σημαντική αναφορά και σε άλλες δαπάνες που μπορεί να μην πηγαίνουν στην τσέπη του πολίτη;

Για να είμαστε δίκαιοι όμως ας αναλύσουμε λίγο παραπάνω το κόστος μισθοδοσίας χρησιμοποιώντας κάποια επιπλέον στατιστικά. Η έννοια του "υπέρογκου δημοσίου" δε πήγαινε μόνο στο κόστος αλλά και στο πλήθος των υπαλλήλων. Πέρα από το γεγονός πως η απογραφή και διάφορες στατιστικές έρευνες τοποθετούν το πλήθος των υπαλλήλων του δημοσίου στην Ελλάδα στη μέση τιμή της Ευρώπης και πιο κάτω, αυτό που ουσιαστικά μετράει για μια οικονομία είναι το κόστος μισθοδοσίας. Δηλαδή ακόμα και στην περίπτωση που υπάρχουν πολλοί υπάλληλοι, αν κοστίζουν λίγο για το κράτος, λογικά δεν υπάρχει πρόβλημα. Πως μετριέται αυτό το "λίγο"; Απλά μετρώντας το κόστος σε σχέση με το ΑΕΠ. Μια τέτοια μέτρηση μας κατατάσσει περίπου στη μέση τιμή στην Ευρωζώνη. Άρα με βάση αυτό το στατιστικό ο δημόσιος τομέας δεν είναι τόσο δαπανηρός. Ωστόσο μια άλλη μέτρηση που έχει και περισσότερο νόημα για το κόστος είναι η δαπάνη σε σχέση με τα έσοδα. Με δεδομένο πως όπως έχει εξηγηθεί τα έσοδα είναι μειωμένα σε σχέση με το ΑΕΠ λογικό είναι οποιαδήποτε δαπάνη για το δημόσιο να είναι σχετικά διογκωμένη σε σχέση με τα ήδη μειωμένα έσοδα.

H Ελλάδα λοιπόν είναι 4η στην Ευρωζώνη στη δαπάνη για δημόσια απασχόληση σε σχέση με τα καθαρά της έσοδα. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως η αρνητική αυτή σχέση (55% εσόδων για δημόσια απασχόληση) δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια. Πριν μια δεκαετία η σχέση αυτή ήταν στο 38% των καθαρών εσόδων. Η παράμετρος αυτή πρέπει να συνυπολογιστεί στα αίτια που αύξησαν το δημόσιο χρέος. Δηλαδή αν υποθέσουμε πως είχαμε μια αύξηση του χρέους λόγω μισθοδοσίας αυτό ισχύει μόνο για τα τελευταία χρόνια.

Ένα είναι σίγουρο. Πως είναι ανακριβές να ισχυρίζεται κάποιος πως η Ελλάδα δανειζόταν για να πληρώνει μισθούς και συντάξεις. Επίσης είναι ανακριβές να λες πως τα δάνεια του μνημονίου διατίθενται επίσης για το σκοπό αυτό. Η σχέση αυτή θα εξηγηθεί σε παρακάτω ενότητα. Επειδή γενικότερα γίνεται λόγος για υψηλές δημόσιες δαπάνες να σημειωθεί εδώ πως η χώρα μας σε πολλούς τομείς έχει τις χαμηλότερες δαπάνες στην Ευρώπη. Για παράδειγμα το 2004 ήμασταν στην τελευταία θέση σε δαπάνες για την παιδεία, μεταξύ 29 χωρών πίσω για παράδειγμα από Τουρκία με 4%, Ισπανία με 4,6%, αλλά και Πορτογαλία με 5,3%. Με λίγα λόγια μπορεί να είχαμε αξιοπρεπείς μισθούς ωστόσο ήμασταν σαν χώρα πολύ πίσω σε άλλες δαπάνες για τον πολίτη όπως υγεία, παιδεία, αθλητισμός κτλ.

Κρατικές Δαπάνες

Είδαμε πως η χώρα μας έχει μικρά έσοδα σε σχέση με το ΑΕΠ. Τα μικρά αυτά έσοδα δυσχεραίνουν την εξυπηρέτηση του χρέους. Οι κρατικές δαπάνες όμως συνολικά παρουσιάζουν πολύ καλύτερη εικόνα και στην πραγματικότητα κυμαίνονται στο μέσο όρο της Ευρωζώνης. Σαφέστατα δηλαδή το να ισχυρίζεται κάποιος πως το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι οι δαπάνες είναι αναληθές. Το πρόβλημά μας στο στατιστικό τουλάχιστον επίπεδο είναι τα έσοδα. Να σημειωθεί εδώ πως η Ελλάδα παρά την επικρατούσα αντίθετη εντύπωση είχε αρκετές χρονιές πρωτογενές πλεόνασμα τα προηγούμενα χρόνια. Δηλαδή υπήρχαν χρονιές που τα έσοδα του κράτους ήταν μεγαλύτερα από τα έξοδα.

Ανακεφαλαίωση και παρερμηνείες

Στο κεφάλαιο αυτό είδαμε πως οι δαπάνες μετριούνται ως προς το ΑΕΠ για να μπορεί να γίνει μια αναλογική σύγκριση μεταξύ των χωρών. Ωστόσο μόνο τα έσοδα μιας χώρας μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς της. Η χώρα μας για διάφορους λόγους έχει χαμηλά έσοδα σε σχέση με το ΑΕΠ σε σύγκριση με άλλες χώρες. Αντίθετα οι δημόσιες δαπάνες που κάνει δεν είναι υπερβολικές και μάλιστα όπως ειπώθηκε σε πολλούς τομείς, όπως υγεία και παιδεία, είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη.